Het Gemeentearchief Zaanstad bezit een ets door de portret- en zeeschilder Jan Catharinus Adriaan Goedhart (1893-1975) uit het midden van het eerste helft van de 20e eeuw, waarop de Westzijde vanaf de Zaan te zien is. Temidden van geboomte duikt ter hoogte van huisnummer 114 een theekoepel op waar mensen in roeiboten langs varen. Gedateerd 1927 is het geaquarelleerde aanzicht van de koepel door Frans Mars (1903-1973), de naamgever van de latere Zaanse Schans. De koepel dateert uit de vroege 18e eeuw en werd gebouwd in opdracht van de familie Graftdijk. Dit laat zich nog aflezen aan het familiewapen, de spade, die te zien is in het gebeeldhouwde reliëf in de toog aan de Zaanzijde. Het bouwwerk werd in 1948 gerestaureerd door Zaans Schoon.
We komen de achtkantige theekoepel ook tegen op archieffoto’s uit de jaren ’20 tot ‘50. Minder idyllisch, maar minstens zo spectaculair zijn de foto’s gedateerd 13 december 1967, waarop de koepel van de gemetseld onderbouw gelicht, hangend aan een hijskraan over de Zaan richting de nieuwe bestemming wordt versleept: het begin van de Kalverringdijk, waar vanaf 1959 de Zaanse Schans verrees. De eerste paar jaar zou de koepel dienst doen als VVV kantoortje om het groeiende aantal toeristen te informeren. Sindsdien is het karakteristieke bouwwerk in gebruik als ambachtelijke tinnegieterij. Het theehuis in Lodewijk XIV-stijl draagt sinds 29 mei 1969 nummer 40072 binnen het register van Rijksmonumenten. Voor nieuwsgierige gasten wordt er op verzoek nog wel een kopje thee geschonken…
Bron foto’s:
1. J.C.A. Goedhart: De Westzijde gezien vanaf de Zaan, 1921-1932. 2. Frans Mars: De theekoepel aan het Westeinde, 1927 [GAZ 11.1712] 3. Archieffoto door P. Nieuwstad, Koog aan de Zaan, 1920 [GAZ 21.38811] 4. H. Los: De theekoepel in situ, 1955 [GAZ 21.03103] 5. Schouw in de theekoepel (ca. 1950) [GAZ 26.00921] 6. Verplaatsing van de theekoepel, 13 december 1967 [GAZ 91.001663] 7. De herrezen theekoepel in gebruik als VVV kantoor (1970) [GAZ 41.04787]